درس هفتم 

                 وضعیت فرهنگی،اجتماعی و سیاسی

                 مسلمانان پس از رسول خدا(ص)

وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ جَعَلَ فِيكُمْ أَنْبِيَاءَ

وَجَعَلَكُمْ مُلُوكًا وَآتَاكُمْ مَا لَمْ يُؤْتِ أَحَدًا مِنَ الْعَالَمِينَ (٢٠)

وهنگامىکهموسىبهقومخودگفت: اىقوممن،نعمتهایىراکهخدابهشما

دادهاستبهیادآورید،آنگاهکهدرمیانشماپیامبرانىقراردادوشماراحاکمقرارداد

وچیزهایى (نعمتها)بهشمادادکهبههیچیکازجهانیانندادهبود. 20

 

يَا قَوْمِ ادْخُلُوا الأرْضَ الْمُقَدَّسَةَ الَّتِي كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَلا تَرْتَدُّوا عَلَى أَدْبَارِكُمْ فَتَنْقَلِبُوا

خَاسِرِينَ (٢١)

اىقومبهزمینمقدسوپاکدرآیید؛آنزمینىکهخدابراىشمامقرّرنموده

است،و ]ازترسستمکاران[ درپیکارباآنانبهپشتخودروبرنگردانیدونگریزیدکهزیان

کارمیشوید 21

قَالُوا يَا مُوسَى إِنَّ فِيهَا قَوْمًا جَبَّارِينَ وَإِنَّا لَنْ نَدْخُلَهَا حَتَّى يَخْرُجُوا مِنْهَا فَإِنْ يَخْرُجُوا

مِنْهَا فَإِنَّا دَاخِلُونَ (٢٢)

 

گفتند: اىموسىدرآنسرزمینگروهىزورمندوسلطهگروجوددارندوماهرگز

درآنسرزمیندرنیاییمتاآنکهایشانازآنجابیرونروند،پساگرآنانازآنسرزمین

بیرونروندماواردخواهیمشد. 22

قَالَ رَجُلانِ مِنَ الَّذِينَ يَخَافُونَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمَا ادْخُلُوا عَلَيْهِمُ الْبَابَ فَإِذَا دَخَلْتُمُوهُ

فَإِنَّكُمْ غَالِبُونَ وَعَلَى اللَّهِ فَتَوَكَّلُوا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ (٢٣)

 

دومردازکسانىکهازمخالفتباخدابیمناکبودندوخداهمبهایشاننعمتارزانی

داشتهبود،بهقومموسیگفتند: برمردمآنسرزمینازدروازه ]بتازید[ وواردشوید،

کهاگرازآنجاواردشویدقطعاًشما ]برآنان[ غالبوچیرهخواهیدبود،وفقطبرخداتوکّل

واعتمادنماییداگر شماایماندارید. 23

قَالُوا يَا مُوسَى إِنَّا لَنْ نَدْخُلَهَا أَبَدًا مَا دَامُوا فِيهَا فَاذْهَبْ أَنْتَ وَرَبُّكَ فَقَاتِلا إِنَّا هَا هُنَا (٢٤)

 

(بنىاسرائیل)گفتند: اىموسىماهرگزدرآنسرزمیندرنیاییمتاآنگاهکهآناندر

آنهستند،پستوباپروردگارتبرویدو ]باآنان[ بجنگید،مادراینجانشستهایم 24

 

قَالَ رَبِّ إِنِّي لا أَمْلِكُ إِلا نَفْسِي وَأَخِي فَافْرُقْ بَيْنَنَا وَبَيْنَ الْقَوْمِ الْفَاسِقِينَ (٢٥)

 

موسىگفت: پروردگارامنبراىانجامدادنفرمانتو،جزاختیارخودوبرادرم

(هارون) رامالکودارانیستم،پسمیانماواینقومنافرمانداورىکنومارادرانجام

فرمانخودیارىرسان. 25

 

قَالَ فَإِنَّهَا مُحَرَّمَةٌ عَلَيْهِمْ أَرْبَعِينَ سَنَةً يَتِيهُونَ فِي الأرْضِ فَلا تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ

الْفَاسِقِينَ (٢٦)

(خدابهموسی) فرمود: اینکچنینمقرّرکردیمکهبنىاسرائیلمدتچهلسال

ازورودبهآنسرزمینمحرومباشندآناندرطولاینمدتبرروىزمینسرگردان

خواهندبود؛نهچونشهرنشیناندرشهرىاستقرارمىیابندونهچونصحرانشینان

دربیابانزندگىمىگذرانند. اینکیفرآناناست،پسبراینتمردپیشگانازاینکه

کیفرالهىرامىچشند اندوهمخور. 26

 

دانستیمکهمسئولیتولایتوحکومترسولخدا(ص)،پسازایشاننیزادامهمییابدو

 براساستدبیرحکیمانه خداوند،امیرالمؤمنین(ع)وامامانمعصومازنسلایشان

جانشینیرسول خدا(ص)رابرعهدهداشتندوازجانبخدابهولایتورهبریجامعه

برگزیدهشدند.

البتهپسازرسولخدا(ص)حوادثیپیشآمدکهباعثدورافتادنمردمازرهبریوهدایت

امامانمعصومشد. اینمسئلهشرایطواوضاعاجتماعیخاصیرادرجامعهآنروزپدید

آورد.اکنونمیخواهیماوضاعفرهنگی،اجتماعیوسیاسیمسلمانانپسازرسول

خدا(ص)و نحوهبرخوردمسلمانانباائمهاطهار(ع)رابررسی کنیم

 

تدبّر در قرآن

 

در آیه شریفه زیر بیندیشید و به سؤالات پاسخ دهید:

وَما مُحَمَّدٌ الّ رَسولٌ                     و محمد نیست، مگر رسولی

قَد خَلَت مِن قَبِلِه الرُّسُلُ              كه پیش از او رسولان دیگری بودند.

اَفِان ماتَ اَو قتل                         پس اگر او بميرد يا كشته شود،

انقَلَبتُم عَلى اَعقاِبكُم                             آیا شما به گذشته (و آیین پیشین خود) 

بازمی گردید؟

وَمَن يَنقِلب عَلى عَقبَيِه                          و هركس به گذشته بازگردد،

فَلَن يَضُرُّ اللّهَ شَيئًا                      به خدا هیچ گزند و زیانی نرساند

سَيَجِزي اللّهُ الشَّاكِرينَ                          و خداوند به زودی سپاسگزاران را

پاداش می دهد. 

سوره آل عمران، آیۀ 144

مفهوم آیه : هشدار قرآن کریم به مسلمانان در باره بازگشت به جاهلیت

 

خداوند چه هشداری به مردم زمان پیامبر می دهد؟

هشدار بازگشت به جاهلیت و انحرافجامعه از مسیر توحیدی

 

 آیا خطر بازگشت به ارزش های دوران جاهلیت فقط اختصاص به زمان

پیامبر دارد؟

 

خیر ، از آنجا که قرآن کتابی است برای همه انسان ها در همه زمان ها، پس

اگرهشداری می دهد اختصاص به یک زمان خاص ندارد، پس خطر بازگشت به

ارزش هایدوران جاهلیت که قرآن آن را به مسلمانان هشدار می دهد، اختصاص

به زمان پیامبر(ص)ندارد و مربوط به همه مسلمانان در همه دوران هاست.

 

 به نظر شما،سپاسگزاران واقعی نعمت رسالت، در جامعه امروزی چه کسانی اند؟

 

کسانی که به همان شیوه زندگی که پیامبر(ص) توصیه کرده (پیروی از امام)،

زندگی کنند.

 

خلاصه ای از رخدادهای عصر امامان:

 

نتایج عدم پیروی مسلمانان از برنامه پیامبر (ص) برای آینده جامعه اسلامی چه بود؟

 

پس از رحلت رسول خدا حوادثی رخ داد(علت) که رهبری امت را از مسیری که

پیامبر(ص)برنامه ریزی کرده و بدان فرمان داده بود، خارج کرد و در نتیجه، نظام حکومت

اسلامی که بر مبنای طراحی شده بود، تحقق نیافت (معلول) (خود این علت است برای)

و امامان معصوم(ع) با وجود حضور در جامعه، فاقد قدرت و » امامت «امکانات لازم برای

اجرای همه جانبه مسئولیت های خود شدند.(معلول)فقط در یک دوره کوتاه چهارسال

و نه ماهه، اداره حکومت به امام علی (ع)رسید وآن حضرت، در همین دوره کوتاه و با

وجود مشکلات و جنگ هایی که با عهدشکنان و دشمنان داخلی داشتنند، عالی ترین

نمونه حکومت را عرضه کرد.

 

چه کسی و چگونه خلافت پیامبر (ص) را به سلطنت تبدیل کرد؟

 

اماطولی نکشید که حکومت به دست بنی امیه افتاد. آنان کسانی بودند که سرسختانه

باپیامبر اکرم (ص)مبارزه می کردند و فقط هنگامی تسلیم شدند که پیامبر اکرم(ص)

 شهر مکه را فتح کرد و آنان راهی جز تسلیم و اطاعت نداشتند. ابوسفیان که رهبری

مشرکان را برعهده داشت،حدود دو سال قبل از رحلت پیامبر(ص) به ناچار تسلیم شد

و به ظاهر، اعلام مسلمانی کرد. پسر او، معاویه، که جنگ صفین را علیه امیرالمؤمنین (ع)

به راه انداخت، در سال چهلم هجری با بهره گیری از ضعف و سستی یاران امام حسن ،(ع) 

حکومت مسلمانان را به دست گرفت و خلافت رسول خدا(ص) را به سلطنت تبدیل کرد.

 

یزید چگونه حاکمی بود؟

 

معاویه،برخلافتعهدیکهبهمسلماناندادهبود،یزیدراجانشینخودقرارداد؛یزیدهرکارزشت

وناپسندیراانجاممیداد؛احکامخداوند،مانندنمازرابهبازیوسخرهمیگرفت،آشکاراشراب

میخورد،سگبازیومیمونبازی،میکردوباهمانسگومیمون،واردمجالسمیشدوآنهارا

کناردستخودمینشاند. وی،نوهگرامیپیامبر،امامحسینوفرزندانویارانشرابا وضع

هولناکیبهشهادترساندوخانوادهایشانراکهازنوادگانپیامبربودند،بهعنواناسیر، در

شهرهاگرداند

 

امام علی (ع) رفتار بنی امیه را چگونه پیش بینی می کردند؟

 

امیرالمؤمنین علی ، در سخنرانی های متعدد، بارها مسلمانان را نسبت به ضعف و

سستی شان در مبارزه با حکومت بنی امیه بیم می داد و می فرمود: « سوگند به

خداوندی که جانم به دست قدرت اوست،آن مردم ]شامیان[ بر شما پیروز خواهند شد؛

نه از آن جهت که آنان به حق نزدیک ترند، بلکه به این جهت که آنان در راه باطلی که

زمامدارشان می رود شتابان فرمان او را می برند و شما در حقّ من بی اعتنایی و کندی

می کنید. این مطلب،قلب انسان را به درد می آورد که آنها در مسیر باطل خود این 

چنین متحدند، و شما در راه حق این گونه متفرق و پراکنده اید».

 

آن حضرت(علی «ع») آینده  سرپیچی از دستورات امام و اختلاف و تفرقه میان

مسلمانان را کهموجب سوارشدنبنیامیهبرتختسلطنتبود؛میدیدوآنانراازچنین

روزیچگونه بیممیداد:؟

 

«بهخداسوگند،بنیامیهچنانبهستمگریوحکومتادامهدهندکهحرامیباقینماند

جزآنکهحلال شمارند ... تاآنکهدرحکومتشاندودستهبگریند: دستهایبردینخودکه

آنراازدست دادهاندودستهایبرایدنیایخودکهبهآننرسیدهاند »

 

شیوه حکومت داری بنی عباس چگونه بود؟

 

پسازسقوطبنیامیه،حکومتبهدستبنیعباسافتاد. آنانبااینکهخودراازعموزادگان

پیامبر میدانستندوبهناماهلبیت،قدرتراازبنیامیهگرفتهبودند،روشسلطنتیبنیامیه

راادامه دادندودر ظلموستمبهاهلبیتپیامبرازچیزیفروگذارنکردند،بهگونهایکهاگر

 تحولمعنویو فرهنگی ایجادشدهدرعصرپیامبرودومیراثگرانقدرآنحضرت  قرآنکریم

وائمهاطهار  نبودجز نامی از اسلام باقی نمی ماند.

 

چالش های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی عصر امامان :را نام ببرید؟

 

1-   ممنوعیت از نوشتن احادیث پیامبر اکرم(ص)

2-   تحریف در معارف اسلامی و جعل احادیث

3-   ارائه الگوهای نا مناسب

4-   تبدیل حکومت عدل نبوی به سلطنت

 

ممنوعیت از نوشتن احادیث پیامبر اکرم(ص) را توضیح دهید؟

 

مهم ترین چالش های عصر ائمه (ع)که نتیجه دوری از راه آن بزرگواران بود، عبارت اند

از:

پساز رحلت رسول خدا ، سفارش آن حضرت به نوشتن سخنانشاننادیده گرفته شد

و نوشتن احادیث آن حضرت ممنوع شد. به همین جهت، کسانی که به این احادیث

علاقه مند بودند، فقط می توانستند آنها را به حافظه بسپارند و از این طریق به دیگران

منتقل کنند. نگه داری حدیث به این شیوه، نتایج نامطلوبی داشت؛

 

نتایج نامطلوب ممنوعیت نوشتن احادیث پیامبر (ص) را بنویسید؟

 

از جمله اینکه:

الف) احتمال خطا در نقل احادیث افزایش یافت و امکان کم و زیاد شدن عبارت ها یا فراموش

شدن اصل حدیث فراهم شد.

ب) شرایط مناسب برای جاعلان حدیث پیش آمد و آنان براساس غرض های شخصی به جعل

یا تحریف حدیث پرداختند یا به نفع حاکمان ستمگر از نقل برخی احادیث خودداری کردند.

ج) بسیاری از مردم و محققان از یک منبع مهم هدایت بی بهره ماندند. (علت)آنان نیز ناچار شدند

سلیقه شخصی را در احکام دینی دخالت دهند و گرفتار اشتباهات بزرگ شدند.(معلول)

 

بعد از برداشته شدن منع نوشتن احادیث پیامبر (ص) چه مشگلی بر جای خود بود؟

 

با اینکه سال ها بعد، منع نوشتن حدیث پیامبر برداشته شد و حدیث نویسی رواج

یافت،(علت) اما به دلیلعدمحضوراصحابپیامبردرمیانمردمبهدلیلفوتیاشهادت،

احادیثزیادیجعلیا تحریفشدبهطوریکهاحادیثصحیحازغلطبهسادگیقابل

تشخیصنبود(معلول)

 

چرا اوضاع نابسامان حدیث برای پیروان ائمه (ع) پیش نیامد؟

 

نکته مهم: البته این اوضاع نابسامان حدیث برای پیروان ائمه پیش نیامد. زیرا آن

بزرگواران احادیث پیامبر را حفظ کرده بودند و شیعیان این احادیث را از طریق این

بزرگواران که خود انسان هایی معصوموبهدورازخطابودندوسخنانشانمانندسخنان

رسولخدا(ص)معتبروموثقبود،بهدست آوردند.

 

تحریف در معارف اسلامی و جعل احادیثتوسط چه کسانی ، چگونه و با چه هدفی

انجام می شد؟

 

 برخی از عالمان وابسته به بنی امیه و بنی عباس و گروهی از علمای اهل کتاب )

یهودی و مسیحی(مانند کعب الاحبار که ظاهراً مسلمان شده بودند، از موقعیت و

شرایط برکناری امام معصوم استفاده کردند و به تفسیر و تعلیم آیات قرآن و معارف

اسلامی، مطابق با افکار خود و موافق با منافع قدرتمندان پرداختند. برخی از آنها در

مساجد می نشستند و داستان های خرافی درباره پیامبران برای مردم نقل می کردند. 

این مطالب به کتاب های تاریخی و تفسیری راه یافت و سبب گمراهی بسیاری از

مسلمانان شد.

 

بنی امیه و بنی عباس چه شخصیت هایی را الگوی مردم کردند؟

 

ارائه الگوهای نا مناسب :

عموم مردم در اعتقادات و عمل خود، دنباله روی شخصیت های برجسته جامعه

هستند و آنها را اسوه قرار می دهند. در زمانی که رسول خدا اسوه مردم بود،

انسان های آزاده، با ایمان و شجاعی چون امام علی ، مقداد، عمار، ابوذر و سلمان

تربیت شدند، اما هرچه که جامعه از زمان پیامبر فاصله می گرفت، حاکمان وقت تلاش

می کردند که شخصیت های اصیل اسلامی، به خصوص اهل بیت پیامبر را در انزوا قرار

دهند و افرادی را که در اندیشه و عمل و اخلاق از معیارهای اسلامی دور بودند، به

جایگاه برجسته برسانند و آنها را راهنمای مردم معرفی کنند

 

بنی امیه و بنی عباس چه تغییراتی در جامعه اسلامی ایجاد کردند؟

 

تبدیل حکومت عدل نبوی به سلطنت:

پس از گذشت مدتی از رحلت رسول خدا (ص)، جاهلیت با شکلی جدید وارد زندگی

اجتماعی مسلمانان شد.شخصیت های باتقوا، جهادگر و مورد احترام و اعتماد پیامبر (ص)

منزوی شدند و طالبان قدرت و ثروت قرب و منزلت یافتند.حاکمان بنی امیه و بنی عباس نیز،

به تدریج مسیر حکومت را عوض کردند و برای خود و اطرافیانشان کاخ های بزرگ و مجلل

ساختند و خزائن خود را از جواهرات گران قیمت انباشته کردند.این تغییر مسیر، جامعه

مؤمن و فداکار عصر پیامبر اکرم (ص)را به جامعه ای راحت طلب، تسلیم و بی توجه به

سیره و روش پیامبر اکرم تبدیل کرد. این تغییر فرهنگ، سبب شد که ائمه اطهار (ع)با

مشکلات زیادی روبه رو شوند و نتوانند مردمان آن دوره را با خود همراه کنند.

 

چه مسائلی زمینه را برای ورود جعل و تحریف به احادیث پیامبر اکرم (ص) آماده کرد؟

 

زمینه اول:منع نوشتن احادیث پس ازرحلت پیامبر(ص)

زمینه دوم : نیاز حاکمان جور و صاحبان قدرت برای توجیه موقعت خود و اقدامات مخالف اسلامشان.

 

تفاوت اساسی حکومت بنی امیه و بنی عباس با رهبری پیامبر (ص) چه بود؟

 

رهبری پیامبر (ص)     :                                      حکومت بنی امیه و بنی عباس:

1- عادلانه بودن                                               1- تکیه بر ظلم و جور

2- گسترش اندیشه های اصیل                             2-  میدان دادن به اندیشه های

اسلامی توسط پیامبر (ص)                                  غیر اصیل و تحریف شده

3- عمل دقیق به دستورات و احکام الهی                 3- زیر پا گذاشتن احکام الهی و قوانین اسلام

4- ساده زیستی                                               4-اشرافی گری

 

نظرات شما عزیزان:

:: موضوعات مرتبط: کلاس یازدهم، ،